Жаңалықтар

Түркітану мен алтаистика саласындағы ғылыми диалог жаңа деңгейге шықты. Бұл Жапонияның Готемба қаласында өткен PIAC-тың (Permanent International Altaistic Conference) 67-ші жыл сайынғы халықаралық конференциясында айқын көрінді. Аталған шараға Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ғалымдары – аударма теориясы және практикасы кафедрасының профессоры Сәуле Тәжібaева және теориялық және қолданбалы лингвистика кафедрасының профессоры Шолпан Жаркынбекова қатысты.

Жапонияға жасалған бұл сапар ғалымдардың ғылыми нәтижелерін таныстырумен ғана шектелмей, қазақстандық ғылымды жаһандық зерттеу кеңістігіне кіріктіру жолындағы нақты қадам болды. Өздерінің ғылыми жобалары аясында («Қытай мен Моңғолиядағы этникалық қазақтардың Қазақстан Республикасына интеграциялану механизмдері: социомәдени және лингвоэкологиялық мониторинг» AR19676809 – жоба жетекшісі проф. С.Тәжібaева; «Қазақстандықтардың тілдік санасындағы құнды басымдықтар: әлеуметтік-психолингвистикалық және когнитивтік-дискурстық тәсілдер» AR23488481 – жоба жетекшісі проф. Ш.Жаркынбекова) ЕҰУ профессорлары әлемдік ғылымның алдыңғы қатарлы өкілдерімен бірқатар нәтижелі кездесулер өткізді. Олардың арасында – РҒА корреспондент-мүшесі А.Дыбо (Мәскеу), Франкфурттегі Гёте университетінің профессоры И.Невская, сондай-ақ түркітанудың мойындалған мэтрлері – Марсель Эрдал мен Петер Циеме (Германия) болды. Талқылаулардың өзегінде тілдерді құжаттандыру мәселелері мен халықаралық бірлескен зерттеулердің болашағы тұрды.

Профессорлар С.Тәжібaева, Ш.Жаркынбекова және олардың әріптесі, Франкфурт университетінің профессоры И.Невская жасаған «Expression of evidentiality in supranatural and liminal contexts in Kazakh and Shor in a comparative perspective» тақырыбындағы баяндама ерекше қырынан атап өтілді. Авторлар мәселені сенім, мифология және мәдениеттегі өтпелі күйлер призмасы арқылы саралады. Мұндай тәсіл тіл, ойлау және мәдени кодтардың өзара байланысын жаңа қырынан ашуға мүмкіндік берді. Баяндама аудитория тарапынан үлкен қызығушылық тудырып, қызу пікірталасқа негіз болды, бұл оның ғылыми маңыздылығын айқындады.

ЕҰУ зерттеушілерінің осындай жоғары деңгейдегі конференцияға қатысуы – тек зерттеу нәтижелерін апробациялау ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның ғылыми беделін халықаралық аренада нығайтуға қосқан маңызды үлес. PIAC-тың 67-ші отырысы жаңа көкжиектерді айқындаумен аяқталды: түркітанушылар мен алтаистердің келесі кездесуі Бангкокта өтетін болып белгіленді.

Бүгін 30-қазан, 2024 жылы Аударма теориясы мен практикасы кафедрасының профессоры, филология ғылымдарының докторы Тәжібаева Сәуле Жақсылықбайқызының жетекшілігімен атқарылып отырған ғылыми жоба аясында «Қазақстандағы этникалық қазақтар: тілдік және әлеуметтік кедергілер және оларды еңсеру жолдары» атты халықаралық ғылыми дөңгелек үстел өтті. Оған жоба мүшелері ф.ғ.д., профессор Жарқынбекова Ш.К., PhD докторы Жұмай Нұрмира, п.ғ.к., доцент Мүтәлі Ә., аға оқытушы Қадысқызы А., Қожахметова Г., PhD докторы Касеекеева А.Б., PhD докторы Шахпутова З. қатысып, баяндама жасады.
Сонымен қатар, ерекше атап өтетін жайт, аталған ғылыми жоба өзектілігімен өзге де зерттеушілердің назарын аударып, ғылыми талқылау жасауға түрткі болды. Ка' Фоскари университетінің (Италия) профессоры, доктор PhD, Ауесхан Р., Минзу университетінің профессоры (Қытай) Әбіш А., Масарик университетінің (Чехия) профессорлары, доктор Michal Schwarz және Ondřej баяндама жасады. Сонымен қатар дөңгелек үстелге Назарбаев университетінің бір топ ғалымдары мен зерттеушілері қатысты. Атап айтқанда, PhD докторы, Назарбаев университеті, жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар мектебінің меңгерушісі, профессор Фильченко А.Ю., PhD докторы, Назарбаев университеті, жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар мектебінің зерттеушісі Georgia Т., Назарбаев университетінің докторанттары Михайлов Н., Сейтақ Б., Наньян технологиялық университетінің (Сингапур) докторанты Аканов А., PhD докторы, Назарбаев университеті доценті Жұмабай У., Назарбаев университетінің магистранттары Бижанова М., Туралиева Ж., Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, түркітану кафедрасының доценті, PhD докторы Сайн Ж. қатысып, өз зерттеулерін ортаға салды.
Дөңгелек үстел аясында этникалық қазақтарды интеграциялау тетіктері, этникалық қазақтарды бейімдеу және интеграциялау мәселелері, тілдік құжаттандыру мәселелері, қазақ тілінің ауызша сөйлеу корпусын құру талқыланды. Дөңгелек үстел жұмысының қорытындысы бойынша әлеуметтік-психологиялық, этномәдени, әлеуметтік-экономикалық критерийлерді ескере отырып, жастарды әлеуметтік-мәдени бейімдеу бойынша ұсыныстар әзірленетін болады.

Баян-Өлгейдегі қазақтар — Моңғолиядағы ең ірі қазақ диаспорасы. Олар негізінен Моңғолияның Баян-Өлгей аймағында шоғырланған, бұл аймақтың халқының басым көпшілігі — этникалық қазақтар. Бұл аймақ Моңғолияның батыс бөлігінде орналасқан, Алтай тауларының етегінде.

Негізгі мәліметтер:
Халқы: Баян-Өлгей аймағының халқы шамамен 100 мыңнан асады, оның 90% -дан астамы — қазақтар.

Тілі: Қазақ тілі – күнделікті өмірде негізгі тіл. Мектептерде қазақ тілінде білім беріледі, бірақ моңғол тілі де ресми тіл ретінде оқытылады.

Діні: Халықтың басым көпшілігі — мұсылмандар (сүнниттер).

Мәдениеті: Қазақтың дәстүрлі мәдениеті, музыкасы, киіз үйі, атқа міну, бүркітпен аң аулау (бүркітшілік) кең таралған.

Экономикасы: Халық негізінен мал шаруашылығымен айналысады (қой, ешкі, сиыр, жылқы, түйе).

Ерекшеліктері:
Бүркітшілік: Баян-Өлгей қазақтары бүркітпен аң аулау дәстүрін ерекше сақтап қалған. Бұл дәстүр ЮНЕСКО-ның материалдық емес мәдени мұра тізіміне енген.

Ұлттық бірегейлік: Бұл өңірдегі қазақтар өз тілін, дінін, салт-дәстүрін жақсы сақтап қалған. Кейде оларды «нағыз қазақтар» деп те атайды, өйткені көптеген дәстүрлер Қазақстанда жойыла бастаған кезде, оларды Баян-Өлгейде сақтап қалған.

Баян-Өлгей аймағында тұратын қазақтар Наурыз мейрамын ерекше сән-салтанатпен қарсы алады. Бұл мерекеде әр ауыл мен қала тұрғындары ұлттық киімдерін киіп, кең далада киіз үйлер тігіледі. Әдетте мереке қарсаңында ауылдарда тазалық жұмыстары жүргізіліп, ағайын-туыс бір-біріне қонаққа барып, амандасып, «Жаңа жыл құтты болсын!» деп тілек айтады.

Наурыз күні таңертең ел бір-біріне сүт, құрт, айран сияқты ақ тағамдар ұсынып, татулық пен берекенің белгісі ретінде дастархан жаяды. Наурыздың басты тағамы — наурыз көже әзірленеді. Оған жеті түрлі тағам қосылады: су, ет, тұз, май, бидай, күріш, сүт немесе айран сияқты өнімдер.

Мерекеде қазақ күресі, бәйге, аударыспақ, теңге ілу сияқты ұлттық спорт түрлерінен жарыстар ұйымдастырылады. Сондай-ақ, жастар арасында айтыс, терме, ән айту сайыстары өткізіліп, қолөнер шеберлерінің көрмелері көрсетіледі. Бала-шағадан бастап қарттарға дейін барлығы мерекеге белсене қатысады.

Биылғы жылы да Баян-Өлгейде Наурыз мейрамы 15-22 наурыз аралығында ауқымды түрде тойлануда. Әкімдік пен әртүрлі мәдени ұйымдардың қолдауымен концерттер, театрландырылған қойылымдар, ұлттық тағамдар жәрмеңкесі, шеберлік сабақтары және балаларға арналған арнайы бағдарламалар өткізіледі.

Наурыз Баян-Өлгей қазақтары үшін тек көктемнің келуін ғана емес, өткенге тағзым жасап, болашаққа үмітпен қараудың, ынтымақ пен бірліктің басты белгісі саналады.

As the largest Chinese language resource protection project in the world, it has collected data of corpus resources of Chinese dialects and more than 120 minority languages from its inception in 2015 to its completion in 2019. The focus of the second phase of the project is to further supplement and improve the corpus resources of the first phase. Among them, the data related to the language resources of China's Altai family has basically covered all the languages in China, which has unprecedentedly broken historical records in terms of the survey language, the quality of the actual corpus obtained and the methods adopted. As the largest Chinese language resource protection project in the world, it has collected data of corpus resources of Chinese dialects and more than 120 minority languages from its inception in 2015 to its completion in 2019. The focus of the second phase of the project is to further supplement and improve the corpus resources of the first phase. Among them, the data related to the language resources of China's Altai family has basically covered all the languages in China, which has unprecedentedly broken historical records in terms of the survey language, the quality of the actual corpus obtained and the methods adopted. As the largest Chinese language resource protection project in the world, it has collected data of corpus resources of Chinese dialects and more than 120 minority languages from its inception in 2015 to its completion in 2019. The focus of the second phase of the project is to further supplement and

Мақалада антропотонимдердің көп жағдайда белгілі бір жерді ұзақ уақыт мекен еткен адамдардың, қоғамдағы тарихи тұлғалардың, көшбасшылардың есімі негізінде қалыптасатындығы қарастырылады. Осыған орай, кісі есімінің жер-су атауына ауысуы белгілі бір тарихи кезеңде адамның сол жерді мекен ету